کشتی با چوخه خراسان شمالی؛ نفس بهاری حفظ آیین‌های کهن
کشتی با چوخه خراسان شمالی؛ نفس بهاری حفظ آیین‌های که
«برداشتی آزاد از سایت خبرگزاری ایرنا»
اسفراین پس از ۲ سال دوباره شور و هیجان کشتی با چوخه را تجربه کرد و امسال دوباره گود زینل خان این شهرستان خراسان شمالی مملو از جمعیتی شد که گرد هم آمده بودند تا پهلوانان خود را تشویق کنند.
صدای خدا قوت و هلهله دوستداران این ورزش کهن کردهای خراسان شمالی امسال باز هم به آسمان برخاست و تشویق های مردم با صدای ساز، دهل و قوشمه و در کنار آن رقابت چوخه کاران در گود چشمه زینل خان هیجان مضاعفی داشت که گویا به شهر آدرنالین و هیجان تزریق شده بود.
امسال کشتی با چوخه ۲ روز زودتر آغاز شد تا پیش از آغاز ماه مبارک رمضان پهلوانان معرفی شوند؛ تا پیش از شیوع کرونا، گود زینل‌خان اسفراین هرساله در روز ۱۴ فروردین میزبان ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان و تماشاگرانی از سراسر کشور بود که با اشتیاق می‌آمدند تا ورزش سنتی مردمان خراسان شمالی و اسفراین را نظاره‌گر باشند.این رویداد که در نوع خود کم‌نظیر است همراه با جشن های نوروزی است که با فرارسیدن فصل بهار و نوروز آداب و رسوم همراه با آن در مناطق مختلف ایران آغاز می‌شود و در واقع آیین کشتی با چوخه مفاهیمی والاتر از زورمندی و به خاک افکندن حریفان دارد و آن معنویت ویژه در این ورزش است که برخاسته از فرهنگ این منطقه است و دارا بودن ادبیات و موسیقی ویژه که در این منطقه متداول است، وجود مطابقت فرهنگی با ارزش‌های انسانی جامعه، شکل ورزشی و نحوه اجرای آن که برای ورزشکار و برای بیننده ایجاد هیجان و سرگرمی می‌کند، از جمله ابعاد فرهنگی و اجتماعی این آیین است.
این ورزش سنتی از نظر زیبایی، حرکات و استفاده از فنون، فوق‌العاده و منحصر به فرد است و ایجاد روحیه پهلوانی و جوانمردی از اهداف برگزاری آیین کشتی با چوخه است.
کشتی باچوخه در تمامی نقاط خراسان شمالی انجام می‌شود، چوخه یا چوخا در لغت به معنی جلیقه‌ای است که چوپانان محلی به تن می‌کردند، جنس آن از پشم حیوانات اهلی (گوسفند) است و به دلیل خاصیت پشم، لباسی ضخیم درست می‌شود. در فرهنگ دهخدا معنی چوخه (چوخا) به معنی جامه پشمین است و در فرهنگ‌نامه معین به معنی جامه پشمین خشن که چوپانان می‌پوشند آمده است. علت نام‌گذاری کُشتی با چوخه استفاده چوخه کاران از این لباس هنگام مسابقه است.
در این مورد کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی می گوید: با شروع بهار، رقابت‌های کشتی با چوخه در منطقه آغاز می‌شود و چوخه کاران در سیزده روز نوروز با یکدیگر به رقابت بر می‌خیزند و برترین‌ها و در واقع پهلوان میدان در روز چهاردهم فرودین ماه هر سال معرفی می‌شود.
علی حسین پناه می.افزاید: در این آیین ورزشکاران ران با چوخه‌هایی که بر تن دارند و شالی که به کمر خود می‌بندند و شلواری که تا بالای زانو بالا زده‌اند وارد میدان می‌شوند و با ورود به میدان، بوسه بر خاک گود می‌زنند و به با ادای احترام به تماشا گران، راز و نیاز با خدای رضوان و اجازه از پیشکسوتان مبارزه خود را آغاز می‌کنند.
وی با بیان این که تا نیم قرن قبل در این کشتی، وزن مطرح نبود و چوخه‌کاران در حالت یک حذفی بالا نمی‌آمدند افزود: هر چوخه‌کاری که در میدان بود، با گفتن کلمه قند، حریف برای خود می‌طلببد و بعد از حاضر شدن حریف هر دو با یکدیگر مبارزه می‌کردند و این کار تا زمانی ادامه می‌یافت که چوخه کار، حریفی برای مبارزه نداشته باشد و پهلوان چوخه کار پس از پیروزی بر حریفان و برنده شدن، بازوبند پهلوانی را از سوی بزرگان و یا پهلوانان پیشکسوت دریافت می‌کرد و بعدها رقابت در هر یک از اوزان، ادامه می‌یافت تا این که دو نفر به دور پایانی و یا به‌اصطلاح فینال برسند و در دور پایانی هر کدام از چوخه‌کاران که در وزن مخصوص خود، کشتی می‌گرفت اگر حریف را دو بار بر زمین می‌زد، برنده و نفر اول می‌شد.
حسین پناه به این موضوع نیز اشاره می کند که در کشتی با چوخه از فنون بومی استفاده می‌شود و می‌گوید: از معروف‌ترین فنون می‌توان به لنگ کردی (قول پیچ) اشاره کرد.
علی حسین‌پناه خاطر نشان کرد: داوری کشتی با چوخه در گذشته از سوی پیشکسوتان و کدخدایان انجام می‌شد و در حال حاضر از پهلوانان و چوخه‌کاران قهرمان و پیشکسوت استفاده می‌شود و جوایز کشتی با چوخه در هر منطقه ممکن است مجزا و متفاوت باشد مثلاً قالی یا قالیچه، سکه طلا، قند، یک نفر شتر، یک راس اسب، گاو یا گوسفند، بز، جایزه داده شود و این روزها جوایز نقدی نیز به آن افزوده شده است.
این کارشناس میراث فرهنگی می‌افزاید: حفظ آیین‌هایی مانند کشتی با چوخه از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا این آئین هم مانند دیگر آیین.های خطه خراسان شمالی وابستگی شدیدی با فرهنگ منطقه دارد و در این آئین به جوانان، دلاوری و شجاعت درس داده می‌شود.
وی به یکی از مخاطرات این آیین نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر چه این آیین با استقبال چشم‌گیر مردم همراه است اما بیشترین خطر آن مطرح شدن فقط جنبه زور آزمائی و به نوعی برابر شدن این آئین با مسابقات معمولی است که با این اتفاق بدنه این آئین به خطر می‌افتد.
یک کارشناس دیگر میراث فرهنگی نیز در مورد قدمت برگزاری این آیین می‌گوید: سنت برگزاری کشتی با چوخه، هر چند قدمتی به بلندای تاریخ زندگی اجتماعی در دیار خراسان دارد اما مورخان و کارشناسان این رشته برای آن داستان‌های متفاوتی را یادآور می.شوند برخی آن را رسمی دیرین در خراسان می‌دانند و شمار دیگر از کارشناسان این رشته تاریخ آن را به کوچ کردهای کرمانج به خراسان و دفاع از مرزها نسبت می‌دهند.
سمیرا براداران می گوید: از طرف دیگر می‌توان گفت کشتی با چوخه ترکیبی از کشتی اصیل ایرانی با سبک زندگی مردمان شمال خراسان به شمار می رود که عمدتا بر محور نمودهای زندگی عشایری در جریان است.
وی می گوید: نگاهی به البسه، موسیقی و جوایز این مسابقات نشان از آن دارد که لباس چوخه کاران از پشمین بافته شده که پوشاک قدیمی کردهای خراسان می.باشد و در ظاهر آن تغییرات جزیی صورت گرفته است و همچنین در زمان اعلام پیروزی یک چوخه کار در میدان نوازنده با ساز و دهل پیروزی را اعلام می‌کند که موسیقی محلی و نوایی شاد برای جشن.ها به شمار می‌رود.
وی خاطرنشان می کند: در پایان مسابقات نیز به چوخه کاران هدایایی اهدا می‌شود که برگرفته از سبک زندگی بخش های شمالی خراسان بزرگ است مانند اهدای قند، شتر، قوچ، قالی و گوسفند به چوخه کاران برتر نشان می دهد که با وجود تغییرات فراوان سبک زندگی، این رشته ورزشی هنوز از خاستگاه خود دور نشده است.
وی می افزاید: استفاده از نمادهای زندگی پیشینیان در مسابقات نه تنها موجب کاهش محبوبیت چوخه نشده است بلکه شور و هیجان نهفته در این ورزش محلی اکنون از جغرافیای استان خراسان شمالی و شمال خراسان خارج و به سراسر کشور تسری یافته است به طوری که در روز پایانی مسابقات کشتی با چوخه در اسفراین دیده شده است که بیش از ۲۰۰ چوخه کار از ده ها استان کشور حضور دارند.
وی می افزاید: گاه نزدیک به ده ها هزار نفر در گود زینل خان جمع می.شوند که این تعداد بازدید کننده و تماشاچی نشان از شوری خودجوش دارد که در همه مسابقات ورزشی دیده نمی شود.
براتی می فزاید: با تبدیل شدن مسابقات کشتی با چوخه به یک سنت همیشگی الگوی مناسبی برای گسترش بسیاری از بازی‌های بومی محلی به وجود آمده است بازی‌هایی که این روزها در غبار مدرنیته فرو رفته و آثار آنان در جامعه در حال ناپدید شدن هستند و این در حالی است که اگر الگوی کشتی با چوخه در مناطق مختلف کشور فراگیر شود و بازی های بومی مناطق مختلف احیا شوند نه تنها نشاط اجتماعی در جامعه تزریق خواهد شد بلکه سیزده روز تعطیلی سال نو ایرانی دیگر برای شهروندان یک‌نواختی ندارد بلکه تماشای هیجان بازی‌های بومی و محلی موجب آشنایی نسل‌های مخلتف با این بازی‌ها خواهد شد.
مسابقات ملی کشتی با چوخه ۱۴ فروردین شهرستان اسفراین که بزرگترین رویداد تک مکانی و تک زمانی گردشکری ورزشی است، هر ساله با حضور پهلوانان و نام آوران این رشته ورزشی از سراسر کشور از اقصی نقاط کشور در گود چشمه زینل خان اسفراین برگزار می‌شود و امسال در روز ۱۱ فروردین ۱۴۰۱ با حضور نام آوران این رشته در پنج وزن ۶۶، ۷۴، ۸۴، ۹۶ و بالای ۹۶ کیلوگرم در حضور هزاران نفر تماشاگران البته پس از ۲ سال وقفه به دلیل شیوع کرونا با رعایت شیوه نامه های بهداشتی امسال زودتر از سال های گذشته به دلیل تقارن با ماه رمضان برگزار شد.
اسفراین مهد کشتی با چوخه در خراسان شمالی است و پهلوانان نامی از این خطه در مسابقات ملی و بین المللی صاحب عنوان شده.اند.
نمایشگاه صنایع دستی، بر پایی سیاه چادر عشایری و اجرای برنامه نوروزگاه در حاشیه برگزاری مسابقات ملی کشتی باچوخه در اسفراین از جمله برنامه های جانبی برای گردشگران و مسافران این رویداد ورزشی است که در جوار گود چشمه زینل خان برگزار شده و به برگزیدگان هر وزن این دوره از مسابقات یک گلیم نفیس اهدا گردید.
کشتی سنتی باچوخه خراسان شمالی، به‌عنوان میراثی معنوی به شماره ۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، آیینی که برگزاری آن هرساله در ۱۴ فروردین، ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان از سراسر کشور را به گود زینل‌خان اسفراین می‌کشاند.
کانال رسمی انجمن چوخه کشور
@chukhe_ir